[ Pobierz całość w formacie PDF ]
nowania przypisanych do określonych zachowań. A zatem, percepcje
jednostki dotyczące jej samoskuteczności zmieniają się w istotny sposób
w relacji do określonych zachowań, z którymi są skojarzone.
Teoria samoskuteczności Bandury (1977) wskazuje na cztery
przedstawione poniżej zródła informacji, które zwiększają lub zmniej-
szają postrzeganą samoskuteczność.
1. Wykonywanie z sukcesem określonych aktywności. Aby posiąść
w jakiejkolwiek dziedzinie zaufanie do własnych możliwości dzia-
łania, trzeba odnosić w niej co jakiś czas określone sukcesy; te z ko-
lei można odnosić tylko poprzez ćwiczenia oraz inne aktywności
ukierunkowane na cel.
2. Uczenie siÄ™ przez modelowanie. Uczenie siÄ™ poprzez obserwowanie
modela a nie wykonywanie kosztownych prób i błędów oznacza, że
człowiek posiada wybitną zdolność efektywnego nabywania wpra-
wy bez potrzeby przechodzenia przez całą sekwencję czynności,
które w kolejnych próbach przybliżają do celu; modelowanie i opie-
ranie siÄ™ na sprawdzonych wzorcach jest najbardziej ekonomicznÄ…
i skutecznÄ… metodÄ… uczenia siÄ™.
3. Wykorzystywanie werbalnych wskazówek i wyjaśnień dotyczących
konkretnych zachowań. Samoskuteczność wytwarza się pod wpły-
wem zewnętrznych instrukcji udzielanych przez osoby wykazujące
się w danym działaniu większą sprawnością, profesjonalizmem,
wiedzą i doświadczeniem.
4. Pobudzenie emocjonalne. Emocje, a w szczególności lęk, unie-
możliwia osiąganie skuteczności. Osoba, aby była skuteczna
w danym działaniu najpierw musi pozbyć się lęku przed jego pod-
jęciem.
72
Pojęcie samoskuteczność doradcy odnosi się do przekonań do-
radcy dotyczących jego zdolności do udzielania porad, do zdolności
negocjowania z klientem w różnych sytuacjach, do zdolności radzenia
sobie z nieprzewidywalnymi trudnościami i wreszcie do zdolności
docierania do informacji i wiedzy specjalistycznej potrzebnej do roz-
wiązywania skomplikowanych problemów. Z konkretnego punktu wi-
dzenia (operacyjnego), pojęcie samoskuteczności należy odnieść do
ocen doradców, rozpościerających się na skali od jestem całkowicie
pewien do nie jestem pewien , że jestem w stanie osiągnąć taki lub
inny poziom wykonania jakiegoÅ› zadania.
Przekonania o samoskuteczności mogą mieć dwojakiego rodzaju
znaczenie. Po pierwsze, samoskuteczność z założenia może wpływać
na poziom praktycznego funkcjonowania doradcy zawodowego po-
przez oddziaływanie na jego reakcje poznawcze, emocjonalne i za-
chowanie w konkretnych sytuacjach. Innymi słowy, samoskuteczność
może działać jako mediator pomiędzy posiadanymi przez doradcę za-
sobami doradczymi a efektami działania realizowanymi w konkretnej
sytuacji. Zmienne związane z osobowością doradcy nie wpływają bez-
pośrednio na efekty działania, ale poprzez system poznawczy podmio-
tu. Dana osoba może mieć odpowiednie zasoby np. inteligencji, ale nie
czuć się na siłach do rozwiązywania konkretnych problemów, w kon-
kretnej sytuacji, w obliczu konkretnych barier lub w kontekście innych
wewnętrznych problemów. Samoskuteczność jako bezpośrednia przy-
czyna skutecznych działań zmienia się w czasie i w różnych okolicz-
nościach.
Po drugie, samoskuteczność może pomagać doradcy m.in. w wy-
jaśnieniu mu jego problemów szkoleniowych, w rozwoju jego kariery
zawodowej poprzez dostarczanie informacji zwrotnej o jego zaintere-
sowaniach, istotnych celach, doradztwie jako centralnej aktywności
w zawodowym życiu doradcy (Hepner i in., 1996). W tym przypadku
poczucie samoskuteczności jest moderatorem złożonych działań pro-
aktywnych podmiotu (zob. Bańka, 2005d), które przybliżają go do
realizacji głównego celu, jakim jest jakość (profesjonalizm) własnego
działania.
73
5.3.3. Ocena jakości doradztwa zawodowego
z perspektywy teorii celów
Teoria ustanawiania celów (goal-setting theory) (Locke i La-
tham, 1990) rozwinęła się na bazie założenia poczynionego wcześniej
przez Ryana (1970), że świadome cele powodują działanie (Locke
i Latham, 2002). Celem jest obiekt lub cel działania, na przykład okre-
ślony standard sprawności, realizowany zazwyczaj w określonych
ograniczeniach czasowych. Podstawowym założeniem teorii ustana-
wiania celów (Locke i Latham, 1990) jest to, że zadania trudne prowa-
dzą do wyższych osiągnięć, tj. wyższych poziomów wykonania zadań
oraz większego wysiłku wkładanego w wykonanie zadań niż najlep-
sze instrukcje (do your best instruction). Z teoretycznego punktu
widzenia, teoria ustanawiania celów jest przeciwieństwem teorii
oczekiwań Vroom a (1964), zgodnie z którą siły pchające jednostkę
do działania są funkcją zwielokrotnionej kombinacji walencji (antycy-
powanej satysfakcji), instrumentalności (przekonania, że wykonanie
zadania będzie prowadzić do określonych korzyści) oraz oczekiwania
(przekonania, że wysiłek będzie prowadzić do wykonania umożliwia-
jącego osiągnięcie pożądanych korzyści). W koncepcji tej ważną rolę
odgrywa również pojęcie samoskuteczności. Kiedy cele są ustanawia-
ne samodzielnie, wtedy wysokiej samoskuteczności towarzyszy wybór
celów trudnych i ambitnych, a niskiej łatwych. Osoby o wysokiej
skuteczności są bardziej zaangażowanie w zakładane cele, używają
lepszych strategii osiągania celów oraz reagują bardziej pozytywnie
na negatywne informacje zwrotne (Locke i Latham, 2002; Seijts i La-
tham, 2002).
Cele determinują wykonanie zadań na cztery różne sposoby. Po
pierwsze, cele posiadają funkcję ukierunkowywania działania. Nakie-
rowują one uwagę i wysiłek na działania mające najbardziej istotne
znaczenie dla osiągnięcia sukcesu, a odwodzą od aktywności nieis-
totnych. Po drugie, cele zawierajÄ… w sobie funkcjÄ™ energetyzujÄ…cÄ….
Trudne, ambitne cele bardziej mobilizują do większego wysiłku niż
cele mniej ambitne. Po trzecie, cele mają zdolność podtrzymywania
działań. W sytuacji, w której jednostka ma możliwość przeznacza-
nia odpowiedniej ilości czasu na wykonanie zadania, cele trudne
pochłaniają zazwyczaj więcej czasu niż cele łatwe. Po czwarte, cele
74
oddziałują na działania pośrednio poprzez wiedzę. Oznacza to, że dzia-
Å‚anie jest rezultatem poznania (wiedzy) i motywacji, jednak elementy
te mogą działać w różny sposób. 1 Ludzie konfrontowani z okreś-
[ Pobierz całość w formacie PDF ]