[ Pobierz całość w formacie PDF ]
nicis poetis, non impedimur, quominus peculiariter dicamus Deum esse
ipsum, prout est auctor et perfector operum naturalium. Quorum per-
fectionem, quoad poesin et magnam philosophiae partem, peculiari qu-
adam providentia voluit esse penes gentiles, perfectiorum scientiarum
perfectionem Christianis assignaturus, ut theologiam moralemque phi-
losophiam, ut ad haec natos nos esse pot[ius con]sideremus. Ceteroqui
et in Sacris libris peculiari quodam et quidem supernaturali instinctu
Dei legimus poesin inspiratam, lyricam praesertim, Moysi, Deborae,
Iudithae, Annae, Davidi, Salomoni, Zachariae, Elisabethae ipsique
etiam sanctissimae Virgini, tamquam aptum quoddam et singulare
divinae laudis suae instrumentum. Effectrix vero propria et proxima ac
principalis causa est poeta ipse, instrumentalis vero est habitus, seu ars,
cuius ductu praecepta poeseos reducimus ad opus.
II. Causa finalis, intrinseca quidem est eo modo, quo diximus, imi-
tari; extrinseca vero et ulterior est docere et delectare, hoc est veritatem
rerum, et praesertim vitae humanae praecepta modo quodam iucundo
tradere, ut facilius in animos irrepant. Addo praeterea finem etiam esse
poetae movere, leni quidem motu in comoedia, in lyricis, satira, mimo
et margite, motu vero gravi in tragoedia et elegia, utroque porro motu
in sola ferme epopoeia.
III. Causa materialis, circa quam versatur poeta, seu obiectum, ada-
equatum quidem erunt res omnes, ut diximus, praecipuum vero, seu
analogum veluti attributionis erunt humanae actiones. Formale vero
NASK IFP UG
Ze zbiorów Wirtualnej Biblioteki Literatury Polskiej Instytutu Filologii Polskiej UG
28
obiectum, seu ratio, sub qua res tractat poeta, erit modus ille, quern 1
capite fuse examinavimus, dicendi de rebus, prout esse potuerunt.
IV. Causa fonnalis est ipsa fabula, seu imitatio rerum [omnium]
eadem ratione facta.
Effectus porro harum quattuor causarum vocatur poema vel etiam
È´·, hoc est quaelibet oda, quae est species vel imago cuiusvis rei,
facta a poeta. Receptum tamen iam est per errorem grammaticorum, ut
communiter putemus poema heroicum tantum carmen, odas vero lyri-
cum, nisi forte odas malis a cantu deducere.
CAPUT III
ALIA DUO COROLLARIA DE PRAESTANTIA
POESEOS EX CAPITE PRIMO DEDUCUNTUR
Corollarium I
Poesin praestantissimam esse et nobilissimam artium omnium
I ratio est: Sola enim poesis per functiones suas proximo accedit ad
praestantissimam omnium actionum, creationem, quae est Dei propria.
Potest enim, ut diximus, non supponere ullam materiam, sed simul et
argumentum condere, et tractationem eius asserereque hoc vel illud
esse iam, et quidem sine mendado, quod tantum potuit esse.
II ratio est: Aliae artes imitantur tantum naturam, ideo, quod neces-
se est accidere in imitatione, ab ea plerumque deficiunt, archetypo enim
opus expictum solet esse vitiosius. Sola poesis non imitatur tantum
opera naturae tamquam archetypa, sed etiam corrigit. Non enim imita-
tur res, prout sunt, sed prout perfectissime potuerunt vel debuerunt effi-
ci a natura.
III ratio: Artes ceterae, ut pictoria, statuaria et aliae, in rebus tantum
certis et quidem extrinsecis et, ut aiunt, mortuis naturam imitantur, ut in
colore, figura, situ, poesis vero etiam in internis habitibus et vitae offi-
ciis, denique in omni parte entis.
Corollarium II
Poesin sigillatim esse nobiliorem oratorio et historica facultate
I ratio: Illa ars liberalis est excellentissima harum trium, quae magis
accedit ad naturam scientiae, v. g. philosophiae vel theologiae, quaeque
NASK IFP UG
Ze zbiorów Wirtualnej Biblioteki Literatury Polskiej Instytutu Filologii Polskiej UG
29
modum procedendi in suis operibus habet similiorem eisdem scientiis.
Atqui hoc soli poesi convenit. Ergo, probat Aristoteles minorem. Poesis
enim iuxta universalia procedit, historia vero particularia consectatur,
v. g. non, quid Alcibiades potuerit facere vel ferre, sed quid re vera fe-
cerit tuleritve. Oratoria quoque facultas, etsi in thesi possit circa univer-
salia versari, hoc tamen a philosophia emendicat. Poesis vero proprie et
per se, ut poesis, seu factrix, iuxta universalia procedit eo modo, prout
res tractat proprie, non prout sunt in particulari, sed prout esse possunt
in universali. Sicut etiam dixit Plato deum eo ipso, quod creavit omnia,
esse philosophum, ita ut etiamsi antea deus ab aetemo non fuisset phi-
[ Pobierz całość w formacie PDF ]