[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ukazywane w konkretnych badaniach. Wyróżnia się np. problemy ujmowane w formie: deskryptywnej
(opisowej), demonstracyjnej (doświadczalnej), eksplikacyjnej (tłumaczącej), definicyjnej
(określającej), eksplanacyjnej (wyjaśniającej), dowodzącej (np. założeń danej teorii), diagnostycznej
(konstatującej), prognostycznej (przewidującej), relatywizującej (wskazującymina różne zależności
między danymi zjawiskami) oraz optymalizującej (tzn. zmierzającej do możliwie najkorzystniejszych
rozwiązań danych zagadnień)26.
Znajomość typu i formy danego problemu umożliwia nam dobranie optymalnej dla niego metody lub
techniki badań.
1.8. HIPOTEZY
1.8.1. Co to jest hipoteza?
Słowem hipoteza" posługiwałem się już wcześniej. Czas zatem na zajęcie się tym istotnym w
badaniach terminem, ponieważ hipotezy są na ogół punktem wyjścia wszelkich badań. Już z tego
choćby względu refleksje nad pojęciem, cechami i typami hipotez sanie tylko pożyteczne, ale i
konieczne dla lepszego zrozumienia jednego z istotnych elementów procesu badawczego.
Hipoteza" wywodzi się z greckiego słowa hipothesis", a jego polskim odpowiednikiem jest słowo
przypuszczenie" lub domysł". Chodzi tu więc o przypuszczenie lub domysł wysunięty prowizorycznie
dla określenia lub wyjaśnienia czegoś, który oczywiście wymaga sprawdzenia, czyli weryfikacji poprzez
odpowiednie badania stosowane w danej nauce.
Zauważmy jednak, że nie każda hipoteza jest przydatna w badaniach. Przydatna dla badań jest tylko
taka hipoteza, która jest przypuszczeniem czy też domysłem naukowym, czyli spełniająca pewne
wymogi metodologiczne. Stąd postulat aby hipotezy naukowe były:
48
a) o tyle nowe, że wskazywały na jakieś nieznane dotąd aspekty badanych faktów, procesów, zjawisk,
ich uwarunkowań itp. okoliczności;
b) na tyle ogólne, żeby obejmowały swoim zakresem wszelkie fakty, procesy czy zjawiska, jakich
dotyczÄ…;
c) pojęciowo j a s ne, tzn. wyrażone w jednoznacznych terminach, możliwie dostatecznie ostrych, (a
jeżeli używa się terminów nieostrych, jak np. młody, stary, duży, mały itp., to należy je odpowiednio
zdefiniować, np. młodymi nazywam ludzi w wieku od... do ... lat" itp.);
d) wolne od sprzeczności wewnętrzny eh, czyli powinny być tak sformułowane, aby nie zawierały
zdań wzajemnie sprzecznych;
e) empirycznie sprawdzalne, czyli dające się zweryfikować, tzn. potwierdzić lub obalić poprzez
badania27.
Przedstawiony wykaz wymogów uzupełnimy jeszcze jednym, który w moim odczuciu jest dość
istotny. Otóż hipoteza nie powinna być ani t a u -t o 1 o g i ą, ani banałem. Inaczej mówiąc nie
powinna zawierać sformułowań będących po prostu powtórzeniami poprawnych schematów
myślowych, jakie nie wymagają żadnego dowodu czy też weryfikacji, ponieważ są właśnie
stwierdzeniami na ogół znanymi lub frazesami.
1.8.2. Typy hipotez
Biorąc pod uwagę cel, jakiemu dane hipotezy służą, można wyróżnić hipotezy: podstawowe, których
celem jest wyjaśnienie zasadniczych problemów danej nauki oraz częściowe, wyjaśniające
fragmentaryczne zagadnienia, składające się na dany problem.
Ze względu na zasięg wyróżniamy hipotezy: ogólne i szczegółowe. Różnice między nimi można ukazać
posługując się przykładem podanym przez G.C. Homansa28, który podaje taką oto ogólną hipotezę:
im wyższą pozycję zajmuje jednostka w grupie tym większa zgodność jej postępowania z normami
danej grupy". Otóż jeżeli tą hipotezę będziemy chcieli zweryfikować empirycznie, to wówczas trzeba
zbadać czy w poszczególnych, tzn. dowolnych grupach, ta zależność rzeczywiście występuje.
Poszukując wymienionej zależności musimy sformułować kilka hipotez szczegółowych. Oto one:
a) w grupie młodzieżowej X osoba A zajmuje najwyższą pozycję społeczną czyjego postępowanie
jest najbardziej zgodne z normami grupy?
b) W grupie roboczej X osoba B ma o dwa szczeble niższą pozycję społeczną w porównaniu z osobą
C; czy wobec tego zgodność jego postępowania z normami grupy jest mniejsza niż osoby C?
49
c) W drużynie piłki Z nożnej zawodnik D zajmuje średnią pozycję społeczną; czy wobec tego możemy
stwierdzić, że zgodność jego postępowania z normami obowiązującymi w tej drużynie jest większa niż
[ Pobierz całość w formacie PDF ]