[ Pobierz całość w formacie PDF ]
107
szczególnych miastach zamki lub cytadele, w których rezydował władca danego miasta lub też
przebywała tam pozostawiona przez niego załoga. W XVII w., jak już wspomniano, w coraz
liczniejszych miastach znajdowały się garnizony tureckie lub perskie, które za pomocą specjal-
nych umocnień starały się zabezpieczyć przed nagłymi atakami ze strony ludności.
W tym okresie wyraznie następuje proces rozwarstwienia wśród feudałów gruzińskich. Znaczna
część aznaurów staje się coraz uboższa. Przeważnie nie mają już oni chłopów poddanych i sami
muszą obrabiać niewielkie kawałki ziemi. Ich położenie gospodarcze i społeczne staje się mniej
więcej zbliżone do polskiej szlachty zagrodowej. Warstwa ta była bardzo liczna i w niektórych
okolicach stanowiła znaezny odsetek ludności. Zobowiązani do służby wojskowej, zubożali
aznaurowie popadali w coraz większą zależność od możnych feudałów. Liczba drobnych
auznaurów, bezpośrednio zależnych od władcy, a którzy stano-wili zresztą podstawową jego siłę,
poważnie się zmniejszyła. Dla biednego szlachcica o wiele korzystniej było zostać wasalem
jednego z wielkich feu-dałów, z którym mógł mieć osobistą styczność, niż zabiegać o łaski dale-
kiego dworu królewskiego. Coraz wyrazniej występowała skomplikowana drabina feudalnych
zależności. Bardzo często więc biedny aznaur był wasalem średnio zamożnego magnata - tawady,
tamten zaś pozostawał w stosunku zależności od prawie niezależnego księcia - mtawara, ten z kolei
był, przeważnie tylko nominalnie, wasalem króla.
KULTURA
Okres ustawicznych wojen z obcymi najezdzcami oraz walk we-wnętrznych, powodujących
wielkie zniszczenia i ogólną pauperyzację ludności, nie sprzyjał rozwojowi kultury. Nie bez
znaczenia było i to że kraj został odcięty od poważniejszych ośrodków między-narodowego życia
umysłowego. Upadło cesarstwo bizantyjskie, z którym Gruzja utrzymywała przez wiele lat bliskie
kontakty kulturalne, a poziom życia umysłowego greckiego ośrodka w tureckim Konstantynopolu
gwałtownie się obniżył. Kontakty z tak bardzo się wówczas rozwijającą kulturą
zachodnioeuropejską były niewielkie, przeważnie też ograniczały się do działających na terenie
Gruzji nielicznych misji katolickich, w których pracujący zakonnicy rzadko reprezentowali wyższy
poziom intelektualny. Nadal silne były kontakty kulturalne Gruzji ze światem muzułmańskim,
szczególnie zaś z Persją. Pamiętać jednak trzeba, że tak prężna ongiś. kultura islamu wchodziła w
okres upadku.
Ówczesne szkoÅ‚y gruziÅ„skie, nadal przeważnie istniejÄ…ce przy klasz-
torach, poważnie obniżyły swój poziom. Znaczna ich część uległa
likwidacji. Straciły również na znaczeniu te zagraniczne ośrodki, do
których tradycyjnie udawała się młodzież gruzińska dla pogłębienia
wiedzy, a więc klasztory prawosławne w Konstantynopolu, na górze
Athos, w Palestynie czy na Synaju. Jeśli zaś chodzi o młodzież
ze środowiska feudalnego, to w tym okresie w wychowaniu jej
108
większą wagę przywiązywano do nauczenia jej praktycznej sztuki wojskowej niż wpajania innych
umiejętności.
W XVI w. literaturze gruzińskiej nie przybyło wybitnych dzieł. Znana jest twórczość Garsewana
Czolokaszwili, autora wielu wierszy, a także poematu pt. Pochwala owoców, napisanego w formie
rozmowy prowadzonej pomiędzy różnymi rodzajami owoców. Z poezji religijnej wymienić można
hymny na cześć św. Józefa, napisane przez królewnę kachetyńską Makrynę, córkę Herakliusza I.
Ożywienie literatury gruzińskiej nastąpiło w XVII w. Ze względu na bliskie kontakty polityczne i
uzależnienie od Persji w środowiskach feudałów dość powszechna była znajomość języka i
literatury perskiej. Gruzińscy autorzy korzystali więc ze wzorów perskich lub nawet przerabiali
utwory pisane w tamtym języku. Jako poeta tego okresu na uwagę zasługuje nieszczęśliwy król
Kachetii Tejmuraz I, który kilkakrotnie usuwany był z tronu przez władze szacha. Zakończył życie
jako zakonnik. Doskonale znając język perski, tłumaczył na gruziński utwory perskie. Przełożył np.
bardzo udanie utwór znakomitego poety z XII w. Nizamiego z Gandży pt. Medżnun i Leila. Pisał
on również utwory orygińalne, np. tren poświęcony pamięci swej zmarłej żony. Na uwagę
zasługuje też tren na śmierć matki, która nie chcąc przyjąć islamu została zamęczona przez Persów.
Liryki Tejmuraza I stały na wysokim poziomie. Jego twórczość wysuwa się na czoło gruzińskiej
poezji tego czasu.
Poetą zasiadającym w latach 1664-1675 na tronie Kachetii był Arczil II, który był również przez
pewien czas władcą Imeretii, a zakończył życie na emigracji w Rosji. Był on autorem poematu,
który od jego imienia otrzymał pózniej tytuł Arcziliani. Pierwszą jego część stanowi rozmowa
między Rustawelim i Tejmurazem I, podczas której znakomity poeta z czasów królowej Tamary
uznaje wyższość w sztuce poetyckiej króla Kachetii. W drugiej części przedstawiony został tragizm
życia króla-poety Tejmuraza I. Oprócz tego poematu Arczil II napisał traktat o charakterze
dydaktycznym o obyczajach gruzińskich, a także inne mniejsze utwory.
Sławą wybitnego poety cieszył się wnuk wymienionego już Giorgi Saakadze, Jozef, metropolita
tbiliski (zwany Tbileli), który zostawił poemat o czynach swego znakomitego dziadka pt. Did-
Mourawiani (Powieść o mourawim). Tworzył też poezję religijną, która nie zachowała się do
naszych czasów.
Dużym osiągnięciem literackim XVII w. był wierszowany przekład arcydzieła literatury perskiej z
X w. Szach name (Księga królów) Firdausiego, dokonany częściowo przez Chosro Turmanidze,
częściowo zaś przez innych autorów. W tym zresztą stuleciu przetłumaczono na gruziński szereg
innych dzieł klasycznej literatury perskiej, a także za jej pośrednictwem z literatury arabskiej czy
nawet indyjskiej. Wartość tych wierszowanych tłumaczeń była różna. Niektóre daleko odbiegały
od pierwowzorów i wykazywały wysoki kunszt poetycki, inne nie wyróżniały się niczym
specjalnym.
Nauka gruzińska nie miała w tym okresie odpowiednich warunków
109
rozwoju. Co prawda w niektórych ośrodkach klasztornych prowadzono badania teologiczne,
filozoficzne i prawnicze, ale poziom ich nie był wysoki. Na użytek niektórych feudałów
tłumaczono przestarzałe już podręczniki z różnych praktycznych dziedzin wiedzy, przeważnie o
nie-wielkiej wartości.
Znacznie obniżyÅ‚ siÄ™ poziom sztuki gruziÅ„skiej. Ówczesna architek-tura nie wykazywaÅ‚a już
takiego rozmachu jak dawniej. Monumental-nych budynków stawiano znacznie mniej niż w
poprzednich okresach. Co prawda niektórzy wielcy feudałowie budowali dla siebie zamki,
niekiedy nawet znacznym kosztem. Przeważnie jednak zwracano uwagę na ich charakter obronny,
a nie na walory architektoniczne. Silniej wystąpiły dawne dobre tradycje gruzińskiej architektury
w budownictwie sakralnym. W XV w. była ona jeszcze pod wpływem sztuki bizantyjskiej. Po
upadku Konstantynopola i Trapezuntu wpływy te zaczęły zanikać. Natomiast w XVI i XVII w. w
[ Pobierz całość w formacie PDF ]