[ Pobierz całość w formacie PDF ]
intencjonalności pytanie to wyraża jedną z najstarszych aporii
filozoficznych, a mianowicie aporię dotyczącą charakteru relacji pomiędzy
tym, co abstrakcyjne i ogólne a tym, co partykularne. Wydaje się, że do
podobnych wniosków trzeba dojść, gdy wezmie się pod uwagę p o j e c i e
z n a c z e n i a (meaning). Treści aktów propozycjonalnych można
potraktować jako znaczenia językowe. Znaczenia językowego nie da się
zidentyfikować z konkretnymi zdaniami, to znaczy ze zdaniami jako
ciągami napisanych słów lub wydanych dzwięków. Znaczenia językowe nie
są też obrazami mentalnymi, ponieważ obrazy pojawiające się nam w
trakcie wypowiadania wyrazów i zdań są czymś na wskroś konkretnym,
podczas gdy znaczenia są abstrakcyjne. Znaczenia muszą też być
obiektywne, ponieważ muszą być dostępne wielu użytkownikom języka i
nie mogą być zależne od rozumienia, jakie przywiązuje do nich jakakolwiek
indywidualna osoba mówiąca.22
Treści, do których odnoszą się akty propozycjonalne, wydają się
więc nie należeć ani do dziedziny partykularnych przedmiotów fizycznych,
ani też do dziedziny funkcji psychicznych, które również są partykularne,
22
Na temat pojęcia znaczenia por. S. Judycki, Znaczenie introspekcyjne: metafizyczne
aspekty semantyki, [w:] Roczniki Filozoficzne 51(2003), s. 5-52.
39
zmienne, czasowe, powiązane wzajemnymi związkami przyczynowymi. Z
tego punktu widzenia treści intencjonalne pojawiają się jako coś, co należy
do trzeciego królestwa , do platońskiego królestwa idei. Treści
intencjonalne są bowiem atemporalne, obiektywne, niezależne od umysłów
spełniających akty intencjonalne. Nasz umysł tylko partycypuje w tego
rodzaju treściach, lecz ich nie wytwarza. Albo inaczej mówiąc, one się
egzemplifikują w naszym umyśle w trakcie spełniania aktów
intencjonalnych. Filozofowie nastawieni sceptycznie do takiej interpretacji
nie będą akceptowali platońskiego realizmu w odniesieniu do przedmiotów
abstrakcyjnych i uniwersaliów. W duchu tradycji nominalistycznej,
sięgającej przynajmniej czasów średniowiecza, będą starali się pokazać, że
nie ma czegoś takiego jak atemporalne treści, istniejące niezależnie od
umysłów.
2. Pojęcie
A. UWAGI HISTORYCZNE
Pojęcie (gr. idea, łac. conceptus, spcecies itelligibilis) można określać
bądz jako to, co pomyślane w trakcie użycia danego słowa, bądz jako
syntezę cech, poprzez które reprezentowana jest istota pewnej klasy
przedmiotów lub pewnego indywidualnego przedmiotu.
Tradycyjna problematyka związana z naturą pojęć doznała istotnej
przemiany w XX w., chociaż początków tych zmian można doszukiwać się
w XIX w., a mianowicie w Systemie logiki (1843) J. S. Milla. Część
klasycznej logiki dotyczącej pojęć została zastąpiona u Milla przez teorię
znaków językowych i ich znaczeń (ang. sense, meaning, niem. Sinn,
Bedeutung). Podobnie pod koniec XIX w. zagadnienie natury pojęć
potraktował G. Frege proponując, aby słowa pojęcie używać tylko w
sensie logicznym., a więc jako znaczenie gramatycznego predykatu . Stąd u
Fregego pojęcia stały się funkcjami zdań (Satzfunktion). W wyniku
oddziaływania koncepcji Milla i Fregego współczesna filozofia traktuje
p o j ę c i a j a k o z n a c z e n i a , a dokładniej rzecz biorąc, pojęcia są
znaczeniami wyrażeń językowych i analizowanie pojęć równa się
analizowaniu reguł stosowania wyrażeń językowych. Pojęcia, jako
znaczenia, stały się więc zależne od kontekstu wchodzącego w rachubę
systemu językowego, od teorii przyjmowanej na dany temat itp.
Związanie analizy pojęć z analizą znaczeń wyrażeń językowych
okazało się owocne filozoficznie, co jednak nie oznacza, iż należy przyznać
rację Fregemu, iż pojęcia są funkcją zdań (sądów). Związanie pojęć ze
zdaniami pokazało jednak wyraznie, że w problemie pojęć chodzi o bardzo
szeroki zespół zagadnień dotyczących roli ogółu w poznaniu ludzkim, o
sposób funkcjonowania ogółu w języku, o zagadnie relacji ogółu
myślowego do świata poza umysłem. Jeśli uwzględni się ten szeroki sens
formuły analiza pojęcia , to można odróżnić następujące problemy
należące do tego obszaru.
40
Po pierwsze, problem struktury pojęć w kontraście do tego, co
jednostkowe (naoczne, oglądowe) i w kontraście do sądu (zdania). Po
drugie, problem genezy pojęć: chodzi tu o zagadnienie tzw. abstrakcji jako
mechanizmu mentalnego mającego wyjaśniać powstawanie pojęć w
umyśle ludzkim, a także problem istnienia pojęć wrodzonych i o sposób
posługiwania się ogółem konceptualnym na poziomie językowym. Po
trzecie, problem relacji pomiędzy pojęciem pojęcia a pojęciem
znaczenia . Po czwarte, problem pojęcia jako rodzaju reprezentacji
mentalnej. Po piąte, problem przedmiotu pojęć, czyli zagadnienie tzw.
uniwersaliów.
B. STRUKTURA POJ
Pojęcie jest jednym z dwóch rodzajów reprezentacji (przedstawienia)
(repraesentatio). Reprezentowanie (przedstawianie) czegoś przez umysł
ludzki albo może mieć charakter reprezentacji ogólnej (repraesentatio
generalis) i wtedy właśnie nazywane jest pojęciem, albo reprezentacja
czegoś przez umysł jest partykularna (reparesentatio singularis) i wtedy
[ Pobierz całość w formacie PDF ]